کارشناسان علمی از این هراس دارند که جهان هم اینک در میانه ششمین انقراض جمعی است و می گویند که این امر ناشی از اقدامات انسانهاست. در مقالۀ دو قسمتی مان، به بررسی چالش هایی که تنوع زیستی جهان را تهدید می کند می پردازیم، از جمله، خطرات ناشی از گرمایش جهانی، لزوم اجرای برآوردهای خاص برای تضمین بقای بشریت و نیز مؤثرترین ابزارها برای حفاظت از تنوع زیستی و کاهش تغییرات اقلیمی.
تنوع زیستی مسئله ای است که گاهی به آن اهمیتی داده نمی شود. آن همچنین تحت الشعاع تغییرات اقلیمی می باشد که بسیار مهم است. تحقیقی که در مجله علمی آمریکا منتشر شد، سطح تنوع زیستی در بریتانیا را در سالهای ۱۹۵۴ تا ۲۰۰۴ در بریتانیا مورد بررسی قرار داد که در آن حدود ۲۰ هزار نفر از طبیعت شناسان با هزینه دولت بریتانیا، به جمع آوری اطلاعات در مورد پروانه ها، پرندگان و گیاهان کشور پرداختند. این تحقیق معلوم کرد که بین سال های ۱۹۷۴ و ۲۰۰۴، % ۷۰ از گونه های پروانه ها، % ۵۴ از گونه های پرندگان و % ۲۸ از گونه های گیاهان از بین رفته بودند.
در سال ۲۰۰۴، اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (آی یو سی ان)، که لیست قرمز گونه های در معرض خطر را منتشر می کند، در گزارش “برآورد گونه های جهان” بر اساس رکوردهای یافت شده بر فسیل ها برآورد کرد که گیاهان و حیوانات، ۱۰۰ تا هزار برابر سریعتر از میزان طبیعی انقراض که در گذشته، پیش از آنکه انسان به عامل اصلی انقراض آنها تبدیل شود، وجود داشت، در حال نابودی هستند. در اوایل اکتبر ۲۰۱۰، سیمون ستوارت، رئیس کمیسیون بقای گونه ها در اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت، در مورد برآورد پیشین زیست شناس برجسته دانشگاه هاروارد آمریکا، دکتر ای او ویلسون، مبنی بر اینکه تا دو دهه آینده سرعت انقراض گونه ها ۱۰ هزار برابر بیشتر از میزان طبیعی انقراض می شود، چنین گفت:
“همه شواهد نشان می دهد که او درست می گوید. برخی از مردم ادعا می کنند که عوامل این کاهش گونه ها، از دست دادن چیزهایی مثل زیستگاه ها، تغییرات اقلیمی و بدترین شدن شرایط بوده است.”
چرخه کنونی انقراض “دوره انسان زادی” نام دارد، زیرا بر خلاف ۵ انقراض جمعی گذشته که یکی از آنها سبب انقراض نسل دایناسورها شد، شرایط کنونی ناشی از فعالیت های انسانی است. آلودگی های فعالیت های صنعتی، شکار، ماهیگیری، دامداری و رشد جمعیت انسانها از تهدیدهای مداوم برای تنوع زیستی به شمار می روند.
بزرگترین عامل انقراض، دامپروری است
بر اساس گزارش سازمان ملل، “سایه بلند احشام” تقریباً یک سوم از سطح زمین صرف فعالیت های مرتبط با پرورش دام می شود. اکثر آلاینده های گازهای گلخانه ای ناشی از فعالیت های انسانی از این صنعت هستند، و لذا این امر از عوامل اصلی برای شدت بخشیدن به تغییرات اقلیمی است. مقدار بسیار زیادی از ضایعات حیوانی که به شدت زمین و آبراهه ها را آلوده می کند، در اثر اقدامات دامداری های صنعتی ایجاد می شود. کودهای شیمیایی مضر برای محیط زیست و آفت کش ها به مقدار زیاد برای تولید تولید دام، بخصوص تولید گوشت، موردی است که از منابع بحد افراط استفاده می کند.
بشریت منابع زمین را با سرعتی بیش از آنکه بتوانند احیاء شوند، مصرف می کند
شبکه رد پای جهانی، یک سازمان تحقیقاتی زیست محیطی واقع در آمریکا، برآورد کرد که ۲۱ اوت ۲۰۱۰، “روز تخطی زمین” است، بدین معنا که تا این زمان، بشریت منابع طبیعی زمین که مثلاً ۱۲ ماه قابل استفاده بوده را در دوره زمانی ۹ ماه به اتمام رسانده و این سبب شده که ما خدمات اکوسیستم، یا منابع طبیعی و خدماتی که محیط زیست ارائه می دهد و سود آن شامل حال انسانها می شود را از دست بدهیم که از آن جمله می توان به پاکیزگی هوا با درختان یا گرده افشانی توسط زنبورها و گیاهان طبیعی اشاره کرد. از جنبه اقتصادی، این کار مشابه این است که به جای زندگی با سود پول، با اصل سرمایه زندگی کنیم.
تنوع زیستی به ما آب تمیز، تعادل آب و هوایی، کنترل بیماری، گرده افشانی می دهد. اینها پایه های اساسی زندگی ما، تندرستی انسان هستند و آنها در حال کاهش می باشند.
اگر به نموداری که “دابلیو دابلیو اف” (صندوق جهانی حیات وحش) هر ساله تهیه می کند، نگاه کنید، در “گزارش زندگی در سیاره” دو نمودار اصلی دیده می شود. اولین نمودار رد پای اکولوژیکی ما در جهان را نشان می دهد. در این نمودار اینطور برآورد شده که اگر شما همه چیزهایی که مصرف می کنیم را تقسیم بندی کرده و به هر کدام یک مقدار زمین اختصاص دهید، چه مقدار زمین یا منابع طبیعی نظیر اتمسفر نیاز است؟ ما در سال ۱۹۶۱، حدود % ۶۰ از همه منابعی که زمین در عرض یکسال توانایی احیای آن را دارد را مصرف کرده ایم. تا سپتامبر ۲۰۱۰، ما همه منابعی که سیاره برای یکسال ما در نظر گرفته را به مصرف رسانده ایم. پس در سطح سیاره ای، % ۵۰ بالاتر از زیست سازگاری هستیم و همزمان، در فاصله نزدیکی با آن، در میانه یکی از بزرگترین انقراض های جمعی هستیم که تاکنون سیاره را در معرض خطر قرار داده است.
ما % ۳۰ از تنوع زیستی سیاره را در عرض ۴۰ سال از دست داده ایم.
در مناطق استوایی، در تنوع زیستی، % ۶۰ کاهش داشته ایم و این نباید ادامه یابد. اگر چنین شود، دیگر چیزی برای خوردن نداریم و نمی توانیم سوخت لازم برای اقتصادمان را تأمین کنیم.
برای درک بهتر چالش هایی که با آن روبرو هستیم، در طول ۴ سال گذشته، اجلاس تنوع زیستی، برنامه زیست محیطی و تنوع زیستی سازمان ملل، مجموعه ۵ سازمان برجسته غیر دولتی شامل کمیته مشکلات زیست محیطی، دانشمندان مختلف را به گردهم آورده اند تا به بررسی آینده تنوع زیستی در قرن ۲۱ بپردازند. در گزارش اجلاس تنوع زیستی، دانشمندان به شناسایی ۱۰ سیستم بسیار حیاتی برای تنوع زیستی که در معرض خطر فراتر رفتن از نقطه بحرانی هستند، پرداخته اند. این سیستم ها شامل توندراهای سرزمین های قطبی، قطب شمال، جنگل مدیترانه ای، منطقه ساحلی- صحرایی در آفریقا، جمعیت ماهی ها، دریاچه ها، مناطق ساحلی، مرجان ها، جنگل های میومبو، پلانکتون های دریایی و جنگلهای بارانی آمازون می باشند. به عنوان مثال، در سیستم دریاچه ها، افزایش مواد غذایی که عمدتاً از هرزآب های کشاورزی، ضایعات حیوانی و مواد شستشو ایجاد می شوند، سبب رشد سریع جلبک ها یا “توده های جلبکی” می شوند. با افزایش جلبک ها اکسیژن آب تحلیل می رود و بقای گیاهان آبی و ماهی را به خطر می اندازد و از کیفیت آب می کاهد، طوریکه دیگر قابل شرب نیست. در سیستم آمازون، ویرانی رو به گسترش جنگلها برای ایجاد چراگاه و مزارع کشت لوبیای سویا به منظور تغذیه دامها، سبب کاهش جنگل های بارانی و صدمه به تنوع زیستی می شود که بر کل جهان تأثیر می گذارد. میزان کم بارندگی می تواند سبب حریق های جنگلی شود و در نهایت بخش های زیادی از جنگل های بارانی و زیستگاه های حیوانات را از بین ببرد. همچنین سبب ایجاد خشکسالی های شدید در سراسر آمریکای جنوبی شود. در مقیاس جهانی، کاهش جنگل های بارانی آمازون سبب گرم شدن سیاره و کاهش منبع عمدۀ ذخیره دی اکسید کربن و به خطر انداختن تنوع زیستی می شود.
جنگل ها به پاکسازی و ذخیره آب، جلوگیری از سیلاب، تبدیل دی اکسید کربن به هوای پاک، تأمین خانه برای گونه های بیشمار، یاری می رسانند. پوشش های یخی کوه ها همچون برج های بزرگ آب در آسمان هستند که آب را به شکل برف دریافت می کنند، و بعد در خلال ماه های بهار و تابستان، آن را جاری می سازند، تا مردم برای آبیاری محصولات از آن استفاده کنند و از اینها به عنوان منبع آبی مهم برای گیاهان و جانوران استفاده می شود.
چطور می توانیم ارزش این منابع ارزشمند را برآورد کنیم؟
تا همین اواخر، ارزش این خدمات اکوسیستم کاملاً حساب نشده بود. پس از تعیین این ارزشها، برنامه زیست محیطی سازمان ملل، برنامه پیشگام “اقتصاد اکوسیستم ها و تنوع زیستی” (تی ای ای بی) را شکل داد که دکتر پاوان سوخدو سرپرستی آن را بر عهده داشت. وظیفه تی ای ای بی برآورد ارزش خدمات اکوسیستم ها و ایجاد یک سری خطوط راهنما برای اصناف و دولت ها بود تا بتوانند هزینه ها را برآورد کنند و برای تغییر اعمال مخرب زیست محیطی و الگوهای مصرفی تدابیری بیندیشند. مهم ترین کار این است که بر اساس ارزش طبیعت آغاز کنیم، و این کار را نه فقط در سطح ملی و محلی، بلکه در سطح تجاری به انجام رسانیم. لذا وقتی این ارزشها را مورد بررسی قرار دهیم، آن موقع است که واقعاً به آنها واکنش نشان داده ایم. تحقیق سال ۲۰۰۸ که برای صندوق کلی مدیریت محیط زیست از کمیسیون اروپا انجام شد، آشکار کرد که کاهش خدمات اکوسیستم زمین در سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰، سالانه ۵۰ میلیارد یورو بوده، و اگر تنوع زیستی مورد حمایت قرار نگیرد، بر اساس برآورد این پروژه در بین سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۵۰ کاهش خدمات زیست محیطی به حدود ۱۴ تریلیون یورو می رسد.
دولتها چطور می توانند از این برآوردها برای اتخاذ تصمیم های عاقلانه استفاده کنند؟
از جمله اینها عبارتند از: نیویورک، آمریکا که در نظر داشت بین ۶ تا ۸ میلیارد دلار را صرف ساخت کارخانه تصفیه آب کند که برای ادامه کار آن، سالانه به ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیون دلار نیاز بود. اما این شهر در عوض ۱٫۵ میلیارد دلار را صرف حفظ آبگیر کوه کاتسکیل کرد که در طول سالها بخش عمده ی آب آشامیدنی این شهر را تأمین میکرده است و لذا میلیاردها دلار صرفه جویی شد و از طبیعت آسیب پذیر در مقابل توسعه غیرمجاز نیز جلوگیری به عمل آمد.
شما یک دارایی شخصی دارید و یک ثروت خصوصی، اما دارای دارایی عمومی نیز هستید و این دارایی عمومی طبیعت است، هر بار که دارایی شخصی تان دچار مشکل می شود، به مسئول امور مالی تان تماس می گیرید؛ اما دارایی عمومی شما که طبیعت است، مدام دچار مشکل است. شما تاکنون چند بار به مسئول امور دارایی های عمومی تماس گرفته اید، که کسی نیست جز دولت، اعضای مجلس یا وزراء؟ لطفاً با آنها در تماس باشید و به آنها بگویید که “بطرز بهتری اموال عمومی تان را مدیریت کنند.”
http://www.guardian.co.uk/science/2004/mar/19/taxonomy.science
https://www.cbd.int/doc/publications/cbd-ts-50-en.pdf
